عزت‌الله انتظامی، چهره ماندگار ایرانی، «آقای بازیگر» لقبی که مجله فیلم به او داد، و یکی از مهم‌ترین و محبوب‌ترین بازیگران سینمای ایران است. جایگاه ویژه و محترمی نزد مردم و اهالی سینما دارد. عزت‌الله انتظامی متولد تهران، کارش را با پیش‌پرده‌خوانی در تماشاخانه‌های لاله‌زار شروع کرد.

پیش از انقلاب در بی‌شمار تئاتر صحنه‌ای و تلویزیونی حضور داشت و در سینما سال 1348 با فیلم «گاو» داریوش مهرجویی به شهرت رسید. با اینکه اولین حضور در سینما به بیست سال قبل در فیلمی به نام «واریته بهاری» ساخته داریوش خطیبی بود. انتظامی بعد از «گاو» به همکاری با داریوش مهرجویی ادامه داد که تقریباً همه موفق و جزو آثار مهم تاریخ سینمای ایران و طبعاً بازی‌های خوب این بازیگر بودند.

انتظامی از میان فیلمسازان شاخص و مهم موج نو با ناصر تقوایی در «صادق کرده» و «بی‌تا» هژیر داریوش کار کرد.

کارنامه قابل دفاع پیش از انقلاب او از نظر مسئولان وقت باعث شد که بعد از انقلاب نه تنها مشکلی برای ادامه حرفه‌اش نداشته باشد، بلکه به یکی از پرکارترین و شاخص‌ترین بازیگران سینمای ایران به طور ویژه در دهه شصت و هفتاد تبدیل شود. حتی در این دوره هم انتظامی بعضی از بهترین کارهایش را با مهرجویی تجربه کرد. به‌علاوه علی حاتمی که مسیر فیلمسازی‌اش بعد انقلاب شکل دیگری گرفت و انتظامی را به یکی از گزینه‌های اصلی و دائمی او برای همکاری تبدیل کرد.

چنین باید گفت که اگر علی حاتمی این‌قدر زود از دنیا نمی‌رفت، انتظامی می‌توانست چند شاهکار تاریخی ادبی دیگر را هم در کارنامه بازیگری‌اش داشته باشد. تنوع ژانر در دهه شصت و هفتاد سینمای ایران باعث شد انتظامی نقش‌های متنوعی را بازی کند و در همه عملکرد خوب و گاه استثنایی از خود به نمایش بگذارد.

جدای سینمای مهرجویی که انگار برای انتظامی ساخته شده است، به‌خصوص با نقش‌های شارلاتانی که مهرجویی برای او در نظر می‌گرفت، و سینمای حاتمی که او را به خاطر شباهت چهره‌اش با شاهان قاجاری گزینه مناسبی برای نقش‌های تاریخی می‌دید، انتظامی در دهه هفتاد به اوج توانایی و شکوفایی در بازیگری رسید. می‌شود گفت دهه هفتاد نقش‌های متنوع‌تری را برای ارائه به او داشت.

اولش را با «ناصرالدین شاه آکتور سینما» آغاز کرد و تبدیل شدن از شاه قاجار تا گاو مشت حسن را در فیلم هوشمندانه محسن مخملباف طوری به نمایش گذاشت که حجت بازیگری را دست‌کم تا مدت‌ها بر همه تمام کرد. در «خانه خلوت» مهدی صباغ‌زاده در یکی از متفاوت‌ترین نقش‌هایش شخصیت یک نویسنده را بازی کرد و خوب ظاهر شد. فیلم به لطف رابطه زیبای او با نیکو خردمند و دخترخوانده‌شان با بازی فاطمه گودرزی وابسته، یکی از به قول امریکایی‌های «حال‌خوب‌کن»ترین و لطیف‌ترین فیلم‌های سینمای ایران است.

در «روز فرشته»، فیلم کمدی سیاه فانتزی متفاوت بهروز افخمی، انتظامی شخصیتی را بازی کرده که هم می‌تواند پرسونای شارلاتان و هم مثبت خودش را به نمایش بگذارد.

«روسری آبی» انتظامی را در یکی از کمرنگ‌ترین نقش‌های کارنامه بازیگری‌اش یعنی نقش یک عاشق را دارد. اینکه رخشان بنی‌اعتماد چنین نقشی را به انتظامی داده، در حالی که در جوانی هیچ فیلمسازی او را برای نقش عاشقانه مناسب ندیده بود، از هوشمندی و بلندپروازی اوست. انتظامی متولد 1303 بود.

وقتی به شهرت رسید، چهل و پنج ساله بود و دهه شصت کسی فیلم عاشقانه نمی‌ساخت. آن هم عاشقانه‌ای که یک مرد میانسال نقش‌اش را بازی کند. انتظامی در هفتاد سالگی نقشی را بازی کرد که شاید هنوز در فرهنگ ما تابو محسوب شود.

نگاه انسانی بنی اعتماد به پدیده عشق در شخصیت رسول «روسری آبی» با بازی متود اکتینگ عزت انتظامی به خوبی به مخاطب منتقل شد. دهه هشتاد، شاید دهه بازنشستگی عزت الله انتظامی به نظر بیاید. حضورش در سینما به نقش‌های کوتاه و واعظ‌گونه محدود شد.

شگفت‌انگیزترینش فیلم «خانه روی آب» بهمن فرمان‌آرا بود که در نقش پدری به خانه سالمندان سپرده‌شده در رنج است. سکانس رویاروی او با پسرش رضا کیانیان که عاجزانه از او می‌خواهد، به خانه برش گرداند، کلاس درس بازیگری است. چند فیلم و بازی خوب دیگر از جمله «دیوانه‌ای از قفس پرید» احمدرضا معتمدی، «گاوخونی» بهروز افخمی و «حکم» مسعود کیمیایی در هشتاد سالگی، از آخرین کارهای شاخص انتظامی در سینمای ایران بود.

جمشید مشایخی

یکی از پنج تن سینمای ایران، بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون و چهره ماندگار، جمشید مشایخی است که چند سالی از عزت‌الله انتظامی کوچک‌تر بود و به همین خاطر و دلایل دیگر تا حد زیادی زیر سایه او قرار گرفت.

با اینکه به لحاظ بازیگری دست‌کمی که از او نداشت، نقش‌های متنوع‌تری را هم در کارهایش ایفا کرد. به هر حال، رسانه‌ها نقش زیادی در برجسته کردن کار هنرمندان و برچسب دادن به آن‌ها دارند و جمشید مشایخی به این معترض بود که به‌حق بود. او و عزت‌الله انتظامی و سه بازیگر دیگر از پنج تن سینمای ایران، به یک اندازه در تئاتر و سینما زحمت کشیدند و مؤثر بوده‌اند.

مشایخی کار حرفه‌ای در تئاتر صحنه‌ای را از سال 1336 آغاز کرد و کار تئاتر را تلویزیونی را از سال 1339.

همکاری‌های زیادی را با حمید سمندریان و علی نصیریان هم روی صحنه و هم در تلویزیون داشت. آن زمان حضور تئاتری‌ها در سینما تقریباً قدغن بود اما همچون امروز دلایل اقتصادی باعث شد که مشایخی و همتایانش از جمله انتظامی در در دهه چهل به سینما روی بیاورند. مشایخی سال 1342 برای اولین بار در فیلم «جلد مار» هژیر داریوش ظاهر شد و سال 1344 نقش کوتاهی در «خشت و آیینه» ابراهیم گلستان داشت.

اما سال 1348 با «قیصر» مسعود کیمیایی نامش با نقش خان دایی قیصر بر سر زبان‌ها افتاده بود. او همان سال در «گاو» داریوش مهرجویی هم حضور پیدا کرده بود اما «گاو» فیلم انتظامی بود، نه او.

ویژگی‌های چهره مشایخی طوری بود که حتی در سی و پنج سالگی (سنش در زمان ساخت «قیصر») شبیه یک مرد بالغ به نظر بیاید و این در سال‌های آتی در کارنامه او پررنگ‌تر هم شد. مشایخی بلافاصله بعد از «قیصر» تبدیل به بازیگری پرکار در سینما شد.

اما فیلم بعدی مهم او «شازده احتجاب» بهمن فرمان‌آرا بر اساس رمان هوشنگ گلشیری بود که سال 1353 اکران شد و نشان داد مشایخی بازیگر مناسبی برای سینمای روشنفکری می‌تواند باشد. اگرچه در سال‌های پیش از انقلاب سهم قابل توجهی در سینمای عامه‎پسند هم داشت که بهترین نمونه‌اش فیلم پرفروش «ماه عسل» فریدون گله در کنار بهروز وثوقی و گوگوش بود. که البته از نمونه‌های محترم سینمای عامه‌پسند است.

مشایخی در این فیلم با وجود تقریباً سیزده سال تفاوت سنی نقش پدر گوگوش را در این فیلم بازی می‌کرد. آخرین فیلم مهم او پیش از انقلاب «سوته‌دلان» علی حاتمی بود.

همچون انتظامی، جمشید مشایخی بعد از انقلاب به یکی از گزینه‌های اصلی مناسب برای سینمای تاریخی ادبی علی حاتمی شد. «کمال الملک» محصول 1362 یکی از بهترین نقش‌ها و بازی‌های مشایخی است.

او که پیش از انقلاب سریال «سلطان صاحبقران» را با حاتمی کار کرده بود، در کنار پنج تن دیگر سینمای ایران در تمام کارهای تاریخی حاتمی از جمله سریال مهم «هزاردستان» هم حضور داشت که شاه‎نقش سریال را در آن ایفا می‌کند. جمشید مشایخی در اواخر دهه پنجاه و به‌خصوص شصت، بازیگر مناسب فیلم‌های ملودرام بود. بازی احساسی او جان می‌داد برای نقش‌ پدران زحمتکش و فداکار.

و این روند کمابیش در سال‌های بعد هم ادامه داشت. در دهه هفتاد و سال‌های بعد مشایخی دیگر نقش اول را نداشت اما مکمل‌های مهمی را بازی کرد. در سال‌های میانسالی و پیری دیگر حتی نقش منفی هم بازی نکرد و یک پرسونای پیر دانا به خود گرفت که شاخص‌ترینش را در «خانه روی آب» فرمان‌آرا و «کاغذ بی‌خط» ناصر تقوایی شاهد بودیم.

محمدعلی کشاورز

محمدعلی کشاورز یکی دیگر از برجسته‌ترین بازیگران ایران بود که با نقش‌آفرینی‌های ماندگار در سینما، تئاتر و تلویزیون به یکی از پنج بازیگر ماندگار تاریخ هنر ایران تبدیل شد.

او دارای نشان درجه یک فرهنگ و هنر بود و در کنار بازیگرانی چون داوود رشیدی، عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی و علی نصیریان جایگاهی ویژه در تاریخ سینمای ایران دارد. او در اصفهان متولد شد و نام خانوادگی‌اش در ابتدا «اصلانی» بود. پس از گذراندن دوره سربازی، در هنرستان هنرپیشگی و سپس دانشکده هنرهای دراماتیک تهران تحصیل کرد.

هرچند در رشته پزشکی پذیرفته شد، اما به دلیل علاقه به هنر، این مسیر را رها کرد. کشاورز با کارگردانان بزرگی مثل علی حاتمی، داریوش مهرجویی، بهرام بیضایی و ناصر تقوایی همکاری داشت و با بازیگران بین‌المللی همچون آنتونی کوئین و ماکس فون سیدو همبازی بود.

کشاورز فعالیت سینمایی خود را از ۱۳۴۳ با فیلم «شب قوزی» ساخته فرخ غفاری آغاز کرد و با حضور در آثاری چون «خشت و آینه» ابراهیم گلستان (۱۳۴۴) و «رگبار» بهرام بیضایی (۱۳۵۱) پیش از انقلاب و با «کمال‌الملک» (۱۳۶۲) و «مادر» (۱۳۶۸) هر دو از ساخته‌های علی حاتمی، بعد از انقلاب خوش درخشید. او برای بازی در فیلم «مادر» نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد شد و  یکی از آخرین نقش‌های مهمش در «زیر درختان زیتون» (۱۳۷۳) ساخته عباس کیارستمی بود.

در تلویزیون، کشاورز با بازی در سریال‌های ماندگاری چون «دایی‌جان ناپلئون» ناصر تقوایی، «هزاردستان»، «سربداران» محمدعلی نجفی، «افسانه سلطان و شبان» داریوش فرهنگ و «پدرسالار» اکبر خواجویی در خاطره‌ها ماندگار شد. نقش اسدالله خان در سریال محبوب و پربیننده «پدرسالار» یکی از به‌یادماندنی‌ترین شخصیت‌های اوست.

داوود رشیدی

/*//*//*/

داوود رشیدی تنها چهره پنج تن سینمای ایران است که به‌خصوص بعد از انقلاب بیشتر تمرکزش را روی تئاتر گذاشت. اگرچه در سینما با نقش‌های چون آقا حسینی فیلم «کندو» ساخته فریدون گله در یادها ماند.

نقش مفتش شش‌انگشتی او در سریال «هزاردستان» همچون دیگر شخصیت‌های این مجموعه به‌یادماندنی که نصیریان، کشاورز و مشایخی زنده کردند، از کارهای شاخص و مهم او در بازیگری است. رشیدی در تهران و در خانواده‌ای با اصالت مازندرانی متولد شد. پدرش که دیپلماتی برجسته بود، باعث شد او تحصیلات خود را در ترکیه، پاریس و ژنو پشت سر بگذارد.

او در ژنو در رشته بازیگری، کارگردانی تئاتر و علوم سیاسی تحصیل کرد. پس از بازگشت به ایران در دهه ۱۳۴۰، در اداره تئاتر استخدام شد و گروه تئاتر امروز را تأسیس کرد که بازیگرانی همچون پرویز فنی‌زاده، داریوش فرهنگ، سیاوش طهمورث و سوسن تسلیمی در آن حضور داشتند.

رشیدی فعالیت سینمایی خود را از سال ۱۳۵۰ با فیلم «فرار از تله» آغاز کرد و با بازی در فیلم «کندو» در کنار بهروز وثوقی به شهرت بیشتری دست یافت. او علاوه بر بازیگری، تله‌تئاترهایی را نیز کارگردانی و نمایشنامه‌هایی را ترجمه کرد.

سال ۱۳۵۲ به تلویزیون ملی ایران پیوست و مدیریت گروه نمایش و سرگرمی را بر عهده گرفت. پس از انقلاب، سال ۱۳۵۸ از تلویزیون اخراج شد، اما در دهه ۱۳۶۰ با حضور در بیش از بیست فیلم سینمایی، دوران پرکاری را تجربه کرد. از آثار شاخص این دوره می‌توان به «شیلات»، «خانه عنکبوت»، «کمال‌الملک» و «گل‌های داوودی» اشاره کرد.

با این حال، از سال ۱۳۶۳ فعالیت سینمایی او برای نه سال متوقف شد، اما همچنان در تلویزیون فعال ماند و در سریال‌های «گرگ‌ها»، «عطر گل یاس» و «هزاردستان» حضور یافت. در دهه ۱۳۷۰ او نمایش «پیروزی در شیکاگو» را در تئاتر شهر به روی صحنه برد که به پرفروش‌ترین تئاتر پس از انقلاب تبدیل شد. او همچنین در بعضی از پربیننده‌ترین مجموعه‌های تلویزیونی مثل «آوای فاخته»، «گل پامچال»، «مختارنامه» و «کلاه پهلوی» نقش‌آفرینی کرد.

داوود رشیدی با بیان دقیق و اجرای پرقدرت، یکی از چهره‌های ماندگار هنر ایران محسوب می‌شود.

علی نصیریان

تنها بازیگر باقیمانده از پنج تن سینمای ایران که با سیمرغ بلورین در هشتاد و هشت سالگی برای بازی در فیلم «هفت بهار نارنج» مسن‌ترین برنده این جایزه لقب گرفت. بازیگری که همچون داوود رشیدی، بر خلاف انتظامی، مشایخی و کشاورز، کار هنری‌اش را فقط به بازیگر محدود نکرد و نمایشنامه‌نویس و کارگردان هم بود. علاقه نصیریان به نمایش از کودکی با تماشای تعزیه، پرده‌خوانی و خیمه‌شب‌بازی شکل گرفت.

در دبیرستان پیرنیا با هنرمندانی چون جمشید لایق و مهدی فتحی هم‌کلاس بود و در کلاس‌های جامعه باربد و هنرستان هنرپیشگی تحصیل کرد. همکاری او با شاهین سرکیسیان در دهه ۱۳۳۰ نقطه عطفی در مسیر هنری‌اش بود. نصیریان از بنیان‌گذاران گروه هنر ملی بود و نمایشنامه‌های برجسته‌ای نوشت که «بلبل سرگشته» از جمله آن‌هاست.

او همراه با انتظامی، جعفر والی و دیگران گروه تئاتر مردم را تأسیس کرد.

فعالیت سینمایی نصیریان همچون انتظامی و مشایخی با فیلم «گاو» آغاز شد؛ همکاری او با مهرجویی در این فیلم همچون انتظامی در فیلم‌های بعدی او از جمله «آقای هالو» (که بر اساس نمایشنامه‌ای از خودش بود) و «پستچی» ادامه پیدا کرد که در هر دو نقش اول را داشت. از آنجا که سریال «هزاردستان» ویترین سینمای ایران بود، نصیریان هم یکی از بهترین نقش‌ها و بازی‌هایش را در این مجموعه تجربه کرد. «ناخدا خورشید» ناصر تقوایی یکی دیگر از کارهای او با فیلمسازی شاخص از سینمای موج نو بود.

نقش‌آفرینی او در فیلم «مسخره‌باز» همایون غنی‌زاده در هشتاد و چهار سالگی که سیمرغ بلورین نقش مکمل را برای او به همراه داشت، نشان از دوام قدرت بازیگری او دارد. نصیریان در تلویزیون با سریال «میوه ممنوعه» و «شهرزاد» حسن فتحی به شهرت عمومی‌تری دست یافت. و شهرزاد ادامه یافت.

او بیش از پنج دهه در سینما، تلویزیون و تئاتر ایران فعال بوده و با نقش‌آفرینی‌های ماندگارش، تأثیر شگرفی بر هنر نمایشی کشور گذاشته است.

خسرو شکیبایی

بدون شک دوست‌داشتنی‌ترین بازیگر سینمای ایران خسرو شکیبایی است که پیش اهالی سینما و مخاطبانش به یک اندازه محبوب است. بازیگری تمام‌عیار که نقش‌های را زندگی می‌کرد. بنابراین حتی در بدترین فیلم‌ها هم بازی خوب و قابل قبولی را از او شاهد بودیم.

شکیبایی زمانی ستاره بود که هنوز موج ستاره‌سازی با تیپ جوان چشم‌روشن هنوز آغاز نشده بود اما محبوبیت او که با «هامون» و سینمای مهرجویی در سینما به دست آمده بود، با بازی در مجموعه «خانه سبز» به سطح گسترده و عمومی‌تری شد. لقب عاشق‌ترین بازیگر سینمای ایران را به راحتی می‌شود به او داد. شکیبایی در بعضی از بهترین و مهم‌ترین فیلم‌های سینمای ایران حضور داشته و تقریباً با تمام فیلمسازان شاخص بعد از انقلاب به جز بهرام بیضایی همکاری داشته است.

از آن دسته بازیگرانی است که بی آنکه بخواهند صحنه را از سایر بازیگران می‌دزدند و همه توجه‌ها را به خود جلب می‌کنند. بسیاری معتقدند که شخصیت هامون بعد از بازی در این فیلم در او باقی ماند اما شکیبایی نقش‌های متنوعی را در کارنامه‌اش ثبت کرد. اگرچه شیدایی و بازی برونگرایی را که در «هامون» داشت همیشه در جنس بازی او دیده‌ایم که در واقع امضای بازیگری او و الگوی بسیاری از بازیگران نسل‌های بعد از خودش شد.

او با صدا و لحن گیرا و نگاه پراحساس به نقش‌ها جذابیتی می‌بخشید که در کمتر بازیگرانی می‌توان آن را یافت.

هادی اسلامی

هادی اسلامی هم یکی دیگر از بازیگران سینما و تئاتر ایران است که اگر اجل به او مهلت می‌داد، می‌توانست جزو بازیگران ماندگار سینما باشد. بیشتر او را با فیلم «خواستگاری» مهدی فخیم‌زاده در نقشی هنجارشکن (پیرمردی که به خواستگاری یک پیرزن می‌رود) و همین‌طور فیلم «آوار» به خاطر داریم. اسلامی برای بازی در فیلم «اتوبوس» جایزه بهترین بازیگر نقش اول مرد را در جشنواره فیلم فجر دریافت کرد.

او در محله پامنار تهران به دنیا آمد و از دوران دبیرستان به بازیگری در تئاتر علاقه نشان داد.

اسلامی پس از فارغ‌التحصیلی از دانشکده تئاتر در سال ۱۳۴۲، فعالیت حرفه‌ای خود را با نمایش «روسری قرمز» آغاز کرد. اما سینما را بعد از انقلاب شروع کرد و سال ۱۳۶۰ با فیلم «دست شیطان» به شهرت رسید. فیلم «سرب» مسعود کیمیایی که یکی از نقش‌ها و بازی‌های درخشان اسلامی در سینماست،  برایش جایزه جشنواره بین المللی نیویورک را به همراه داست.

اسلامی، علاوه بر سینما، در تلویزیون هم در نقش سید حسن مدرس درخشید. او در طرح ارزشیابی هنرمندان، درجه دکترای تئاتر را کسب کرد.

فرامرز قریبیان

بدون مسعود کیمیایی احتمالاً فرامرز قریبیان هم امروز جزو بهترین بازیگران سینمای ایران نبود. این دو رفیق دوران بچگی در کنار رفقای دیگر چنانچه بارها و بارها در گفت‌وگوهایشان ذکر کرده‌اند، سینما را از کوچه پس‌کوچه‌های جنوب شهر تهران شروع کردند.

تصویر همان فضا در سینما باعث شد امروز هر دو و هر آنکه در ابتدای این راه همراه آن‌ها بوده، از مهم‌ترین چهره‌های فرهنگ و هنر ایران باشند. فرامروز قریبیان که امروز در دهه هشتاد زندگی و دوران بازنشستگی به سر می‌برد، همچون چند بازیگر دیگر این فهرست بخش مهم بکارنامه بازیگری خود را با مسعود کیمیایی تجربه کرده است، اگرچه بعد از انقلاب برای بازی در فیلم‌های او جایزه‌ای دریافت نکرد. او ابتدا سال 1345 در فیلم کوتاه «بیگانه بیا» ساخته کیمیایی به صورت حرفه‌ای وارد سینما شد.

چند سال فاصله گرفت و بعد سال 1351 دوباره با کیمیایی فیلم «خاک» را بر اساس داستانی از محمود دولت‌آبادی کار کرد.

اما این بازی در نقش قدرت، زندانی سیاسی فراری در فیلم «گوزن‌ها» مسعود کیمیایی در کنار بهروز وثوقی بود که نام فرامرز قریبیان را بر سر زبان‌ها انداخت و به بازیگری جدی بدل کرد. یک همکاری دیگر با کیمیایی در فیلم «غزل» در کنار فردین (محصول 1355) و «سایه‌های بلند باد» بهمن فرمان‌آرا (محصول 1357) از کارهای شاخص قریبیان در سینمای پیش از انقلاب بود. با همین پیش‌زمینه، قریبیان در دهه شصت در کنار جمشید هاشم‌پور به یکی از پرکارترین بازیگران در ژانر اکشن، جنگی و پلیسی شد و جایگاهش را در این نقش‌ها تثبیت کرد.

در این دهه حتی یک همکاری هم با مسعود کیمیایی نداشت. اما سال 1371 با «رد پای گرگ» یک بار دیگر با نقشی به‌یادماندنی در فیلمی از کیمیایی به پرده نقره‌ای بازگشت. تصویر خونین قریبیان سوار بر اسب در خیابان‌های دیگر از جمله تصاویر نمادین سینمای ایران است.

«تجارت» محصول 1373 فیلم دوم و آخری بود که قریبیان با یار دیرینه‌اش کیمیایی کار کرد و البته با انتقاد شدید منتقدان روبه‌رو شد. همان سال با بازی در نقش اول فیلم «می‌خواهم زنده بمانم» ایرج قادری در نقش یک وکیل عاشق یکی از بهترین بازی‌هایش را در یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران به نمایش گذاشت.

قریبیان در دهه هفتاد هم به بازی در فیلم‌های اکشن و پلیسی ادامه داد. اگرچه نیم‌نگاهی به سینمای درام و ملودرام هم داشت.

از اساس، بازیگری است که می‌تواند هم در سینمای متفکرانه هم تجاری نقش بازی کند. اگرچه کارنامه‌اش بیشتر به سینمای تجاری نزدیک است. قریبیان در دهه شصت و هفتاد انتخاب هیچ‌یک از فیلمسازان سینمای جدی و متفکرانه ایران که از موج نو می‌آمدند، نبود.

به جز کیمیایی که حکایت دیگری داشت و سینمایش در میان فیلمسازان موج نو به زبان مردم نزدیک‌تر است. اما در دهه هشتاد قریبیان به یکباره در نقش‌های متفاوتی حضور پیدا کرد که اولینش در فیلم «رقص در غبار» اصغر فرهادی در نقش یک مارگیر بود که با تحسین منتقدان مواجه شد.

این همکاری موفق منجر به دومین کار با فرهادی شد که حتی بیشتر از «رقص در غبار» مورد توجه قرار گرفت. حضور قریبیان در فیلم «شهر زیبا» فرهادی در نقش پدر سختگیری که نمی‌خواهد حکم قصاص جوانی را که باعث مرگ دخترش شده بخشد، وجه دیگری از توانایی‌های بازیگری او را به نمایش گذاشت.

دیگر خبری از آن پرسونای قوی و باهوش پلیسی یا نظامی نبود، قریبیان نشان داد که همچون شخصیت قدرت شاید بیشتر از نقش‌های تجاری توانایی بازی زیرپوستی و درونگرا دارد. بر خلاف بسیاری از بازیگران هم‌دوره قریبیان که در این فهرست هم حضور دارند، او تمرکزش را روی سینما گذاشت. از تئاتر نیامده بود که بخواهد بازیگر صحنه شود.

در تلویزیون هم حضور پررنگی نداشت. در دهه نود در سینما هم کم‌کارتر شد و کارگردانی را تجربه کرد. آخرین بازی او که یکی از بهترین و حرفه‌ای‌ترین بازی‌های کارنامه‌اش هم هست، سال 1398 در فیلم «خروج» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا در نقشی بود که در ادامه همان شخصیت یکدنده درونگرا اما رئوف بود و قریبیان استادانه از پس اجرای آن برآمد.

اکبر عبدی

زمانی اکبر عبدی ستاره بی‌رقیب سینمای کمدی محسوب می‌شد.

او در مجموعه تلویزیونی «باز مدرسه‌ام دیر شد» به شهرت رسید و بعد در فیلم‌هایی مثل «اجاره‌نشین‌ها» و «مادر» و «آدم‌برفی» توانست جایگاه خود را در سینمای ایران تثبیت کند. عبدی به دلیل توانایی شگفت‌انگیزش در تغییر چهره و ایفای نقش‌های متنوع، از جمله نقش زنان در فیلم‌هایی مانند «آدم‌برفی»، «خوابم می‌آد» و «خواب‌زده‌ها»، شناخته می‌شود. عبدی نشان درجه یک فرهنگ و هنر و دو سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را برای فیلم‌های «مادر» و «خوابم می‌آد» در کارنامه‌اش دارد.

بازی‌های ماندگار او در فیلم‌هایی همچون «هنرپیشه» و «ای ایران» او را به یکی از محبوب‌ترین بازیگران تاریخ سینمای ایران تبدیل کرده است. دوران اوج اکبر عبدی اما با دهه هشتاد به پایان رسید و دهه نود هم بی شکوه ادامه داد، اگرچه با دو بار زن‌پوش شدن در این دوره، توانایی بازیگری‌اش را دوباره به رخ کشید.

اکبر عبدی در یک دهه اخیر بیشتر حاشیه‌ساز بود تا یک بازیگر پیشکسوت با بازی‌های افتخاری شگفت‌انگیز، مثل آنچه در فیلم «نان عشق موتور هزار» ابوالحسن داوودی از او شاهد بودیم. با این حال، کارنامه درخشان و یک دو جین جایزه و بی‌نهایت خاطره برای مخاطبان سینمای ایران دارد.

تکیه‌کلام‌های او از کارهای تلویزیونی‌اش در حوزه کودک و نوجوان فراموش‌نشدنی است. همکاری‌اش با محسن مخملباف در دو فیلم از نقاط درخشان بازیگری‌اش است. برخلاف بازیگران کمدی امروز اصراری به بازی در نقش‌های جدی و تجربه ژانری غیر از کمدی را نداشت.

جدی‌ترین نقش‌هایش را «هنرپیشه» و «آدم‌برفی» ایفا کرده که در واقع کمدی درام است. یکی از بهترین بازیگران «اجاره‌نشین‌ها»ی داریوش مهرجویی اگرچه دیگر هرگز با او همکاری نکرد.

حسن پورشیرازی

حسن پورشیرازی در شصت و هفت سالگی با فیلم «پیر پسر» اکتابی براهنی بالاخره به آنچه سزاوارش بود رسید؛ نه جایزه که البته حقش بود، تحسین و توجه گسترده مخاطبان و منتقدان. او بازیگر و کارگردان سینما و تلویزیون، فارغ‌التحصیل رشته بازیگری و کارگردانی است که از سال 1363 کارش را با بازیگری و بعد برنامه‌ریزی و دستیاری کارگردان آغاز کرد.

او بخش قابل توجهی از کارنامه هنری‌اش را در تلویزیون و در ابتدای مسیر، به طور ویژه عروسک‌گردانی گذراند. کار شاخص عروسک‌گردانی‌اش در مجموعه «مدرسه موش‌ها» مرضیه برومند بود. پورشیرازی اولین بار با مجموعه «آرایشگاه زیبا» برومند به عنوان بازیگر مورد توجه قرار گرفت.

در سینما در نقش‌های فرعی فیلم‌هایی همچون «بوی پیراهن یوسف» ابراهیم حاتمی‌کیا و «سگ‌کشی» بهرام بیضایی ظاهر شده بود.

این بازی در فیلم «مهمان مامان» بود که توجه منتقدان سینما را به خود جلب کرد. بازی واقعگرایانه با چاشنی طنز او از شخصیت دوست‌داشتنی پدر عشق سینما در فیلم دوست‌داشتنی داریوش مهرجویی، توانایی پورشیرازی را به عنوان بازیگر سینما نشان داد. بعد از آن هر بار در فیلمی از مهرجویی حضور داشت، خوش درخشید.

او توانایی عجیبی در بازی کمدی و جدی دارد. سال 1385 با نقش خوب محمود شوکت در سریال «نرگس» سیروس مقدم دیگر بازیگری ثابت‌شده بود. در سینما البته کم‌فروغ‌تر بود.

در واقع، بازی‌هایش به چشم نمی‌آمد. چون در فیلم‌های شاخصی هم بازی نمی‌کرد و عمدتاً نقش‌های فرعی و کوتاه داشت. در دهه نود فیلم «قسم» سعید آقاخانی در نقش مهمی که داشت، چکیده تجربه‌های بازیگری‌اش را به نمایش گذاشت.

او حالا دیگر بازیگری پخته است که شاید کمی دیر به حقش رسیده است. سال ۱۳۸۸ در ششمین جشنواره فیلم دوبی، پورشیرازی به‌خاطر بازی در فیلم «کشتزارهای سپید» به کارگردانی محمد رسول‌اف بهترین بازیگر شناخته شد و جایزه ویژه هیئت داوران را از آن خود کرد.

پرویز پورحسینی

پرویز پورحسینی یکی دیگر از بازیگران قوی سینما و تلویزیون ایران است که از تئاتر می‌آید و همچون سوسن تسلیمی همراه با کارگاه نمایش بخش مهمی از تاریخ تئاتر و هنرهای نمایشی ایران را رقم زده است. پورحسینی و همتایانش همان‌طور که در تئاتر در بخش روشنفکر همیشه متهم بودند، در سینما هم در ابتدای کارشان تنها قشر خاصی را می‌توانستند به خود جلب کنند.

او بعد از سال‌ها تجربه در زمینه تئاتر و نمایش صحنه‌ای اولین بار سال 1351 با فیلم «چشمه» ساخته آربی آوانسیان (از اعضای کارگاه نمایش)، یکی از مهجورترین فیلم‌های سینمای ایران، به روی پرده رفت. اما این تنها حضور او در سینمای پیش از انقلاب بود. همچنان تئاتر خانه‌اش بود و البته بعد از انقلاب هم ماند.

دومین تجربه سینمایی پورحسینی سال 1362 در فیلم «کمال الملک» ساخته علی حاتمی بود که همچون تمام جزئیات آن فیلم فوق‌العاده بود.

فیلم بعدی مهم او با نقشی کوتاه اما به‌یادماندنی در فیلم «باشو غریبه کوچک» ساخته بهرام بیضایی بود که در آن نقش شوهر غایب نایی (سوسن تسلیمی) را بازی می‌کرد. نگاه شکاک اما عاشق او به نایی از آن تصاویر سینمایی است که از ذهن پاک نمی‌شود. روحیه و جنس بازی تئاترگونه پورحسینی به طور ویژه در دهه شصت باعث می‌شد فیلم‌های را با کارگردانانی کار کند که آن‌ها هم با تئاتر بیشتر قرابت داشتند تا سینما.

«طلسم» ساخته داریوش فرهنگ یکی از بهترین بازی‌های او در فیلمی است که حال و هوای نمایشی دارد اما با تکنیک‌های فیلمبرداری‌اش به یکی از آثار شاخص سینما تبدیل شده است. بازی او در نقش ندیم اخته شاهزاده عمارت طلسم‌شده یکی از بهترین بازی‌های شخصیت‌های روان‌پریش در سینمای ایران است. چشمان بهت‌زده‌اش را به خاطر دارید؟

پرویز پورحسینی که سال 1399 در هفتاد و نه سالگی او را به ویروس کرونا از دست دادیم، از آن چهره‌هایی داشت که هم می‌توانست برای نقش منفی مناسب باشد هم مثبت.

نقش‌های مثبتی را که مثلاً در تلویزیون از او سراغ دارید بگذارید در مقابل نقش‌هایش در «طلسم» یا «روز فرشته» بهروز افخمی. او همچون بسیاری از بازیگران تئاتری که پیش از انقلاب کارشان شروع کرده و بعد از انقلاب وارد سینما شدند، پرویز پورحسینی در دهه شصت و هفتاد پرکارتر بود. با تغییر مسیر سینمای ایران در دهه هشتاد حضور پورحسینی هم در سینما کمرنگ و در تلویزیون پررنگ شد و این روند در دهه نود هم ادامه پیدا کرد.

البته او دهه هفتاد را با بازی در نقش زکریا در فیلم/مینی‌سریال «مریم مقدس» ساخته شهریار بحرانی به پایان رساند که برایش یک سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر را به همراه داشت. حالت روحانی چهره‌اش با آن پوست سفید و چشم‌های روشن و گونه‌های استخوانی، او را به جز نقش منفی به گزینه خوبی برای نقش‌های مذهبی تبدیل می‌کرد (می‌توانست یک حضرت موسی یا حتی عیسی خوب باشد) و همین‌طور شخصیت‌های فیلم‌های هنری حسینعلی لیالستانی که در دهه هفتاد دو فیلم با او کار کرد.

پورحسینی با فیلمسازان شاخص سینمای ایران فقط با بیضایی در «باشو» همکاری داشت و با مسعود کیمیایی در سال‌های اخیر بازیگری در «قاتل اهلی» همکاری کرد که یکی از نقش‌های متفاوت و بازی‌های خوبش بود. از آن جنس نقش‌هایی که رضا بابک در «به رنگ ارغوان» ابراهیم حاتمی‌کیا بازی کرد و او هم به همین اندازه تحسین‌برانگیز و متفاوت ظاهر شد.

پرویز پورحسینی هرگز بازیگر نقش اول نشد. از انتخاب‌هایش می‌توان فهمید که به سینمای مستقل و هنری بیشتر علاقه داشت و به همین خاطر، هرگز به بازیگر جریان اصلی تبدیل نشد. البته با روند ستاره‌سازی در سینمای ایران و خاستگاه جایی که او از آن آمده بود، پورحسینی نه می‌توانست به بدنه سینمای بپیوندد نه سنش اجازه می‌داد چنین باشد.

گرچه تلویزیون را به سینما ترجیح داد و در آن موفق هم بود. در سینما همچون بسیاری از بازیگران این فهرست یک بازیگر نقش مکمل استثنایی بود. از آن‌ها که با حضوری کوتاه صحنه را از بازیگر نقش اصلی می‌دزدند و تمام توجه‌ها را به خود جلب می‌کنند.

رضا بابک، سعید پورصمیمی و حسن پورشیرازی جزو این دسته‌اند.

سعید پورصمیمی

یک نقش مکمل استثنایی که در هر فیلمی باشد محال است توجه به خود جلب نکند. حضور کوتاه و بازی ماندگارش در «عروس آتش» را به خاطر بیاوریم. نقش هرچند کوتاه، سعید پورصمیمی از خود تصویر و خاطره بر ذهن جای می‌گذارد.

مخصوصاً در فیلم‌های با گروه آنسامبل بازیگران که آخرین و یکی از بهترین نمونه‌هایش را در فیلم «برادران لیلا» سیعد روستایی دیدیم. همین‌طور در «چهره» سیروس الوند و «یک حبه قند» رضا میرکریمی. سعید پورصمیمی، بازیگر و کارگردان برجسته تئاتر و سینمای ایران، فارغ‌التحصیل رشته بازیگری و کارگردانی تئاتر از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران است.

او با دریافت سه سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل برای فیلم‌های «ناخدا خورشید» (۱۳۶۵)، «تحفه‌ها» (۱۳۶۶) و «پرده آخر» (۱۳۶۹)، رکورددار این بخش در جشنواره فیلم فجر محسوب می‌شود.

او فعالیت هنری‌اش را از دهه ۱۳۴۰ در تئاتر آغاز کرد و به همراه چهره‌هایی چون پرویز پورحسینی و پرویز فنی‌زاده، گروه «بازارگاه» را تشکیل داد. بعد کارمند اداره تئاتر و واحد نمایش صداوسیما شد و در زمینه نویسندگی، کارگردانی و اجرای نمایش‌های صحنه‌ای و تلویزیونی فعالیت کرد. پورصمیمی با فیلم «ناخدا خورشید» ناصر تقوایی در سال ۱۳۶۵ به سینما راه یافت و توانایی خود را در نقش‌های متنوع و جسورانه به نمایش گذاشت.

دهه هفتاد را با فیلم‌هایی مثل «دلشدگان» و «آبادانی‌ها» آغاز کرد. در تلویزیون هم در چند مجموعه پربیننده از جمله «در پناه تو» حضور پیدا کرد. پورصمیمی سال ۱۳۹۸ بعد از هفده سال دوری از صحنه تئاتر، با نمایش «آواز قو» به کارگردانی پریزاد سیف بازگشت و بار دیگر استعداد درخشانش را به نمایش گذاشت.

جمشید هاشم‌پور

سوپراستار سینمای ایران و قهرمان‌های فیلم‌های اکشن در دهه شصت و هفتاد؛ وقتی به کارنامه متنوع و عملکرد منحصربه‌فرد جشمید هاشم‌پور نگاه می‌کنید، می‌بینید کم از بازیگران بزرگ دنیا ندارد.

از فیلم‌ها و نقش‌های اکشن در دهه شصت و در همان سال‌ها نقش‌های متفاوتی در فیلم‌های هنری‌تر و جدی‌تری مثل «پرده آخر» و «مادر» و همین‌طور فیلم‌های جنگی و سیاسی دهه هفتاد مثل «هیوا» و «قارچ سمی» هر دو از ساخته‌های رسول ملاقلی‌پور تا تک‌حضورهایش در سال‌های آتی، جمشید هاشم‌پور یک بازیگر استثنایی در سینمای ایران و یکی از نمادهای فرهنگ عامه است. جمشید هاشم‌پور، با نام هنری جمشید آریا، متولد ۱۳۲۳ در تهران، با فیلم «جهنم سفید» (۱۳۴۷) به کارگردانی ساموئل خاچیکیان وارد دنیای سینما شد و در بیش از صد فیلم و چندین مجموعه نمایش خانگی ایفای نقش کرد. بیشتر روی سینما متمرکز ماند؛ به طور ویژه به به دلیل فیزیک بدنی مناسبش که به او اجازه می‌داد در بسیاری از فیلم‌های اکشن بدون بدلکار حضور داشته باشد.

او در ورزش‌های رزمی مانند کاراته، کونگ‌فو و بوکس مهارت داشت.

هاشم‌پور پس از انقلاب، با فیلم «خط قرمز» به سینما بازگشت، اما با فیلم «تاراج» (۱۳۶۳) ساخته ایرج قادری و شخصیت زینال بندری به شهرت گسترده رسید. فیلم «عقاب‌ها» (۱۳۶۳) که او نقش اصلی آن را ایفا کرد، تا مدت‌ها پرفروش‌ترین فیلم سینمای ایران بود. او در دهه شصت، به دلیل تراشیدن موهایش در تیغ و ابریشم، به مدت سه سال ممنوع‌الکار شد.

او پس از بازگشت، با همان شمایل در فیلم‌های اکشن بسیاری حضور یافت و در دهه هفتاد به ستاره سینمای ایران تبدیل شد و برای فیلم «هیوا» دیپلم افتخار جشنواره فیلم فجر را دریافت کرد. او پیشنهاد بازی در نقش مختار ثقفی در مختارنامه را به دلیل طولانی شدن روند تولید رد کرد. همچنین، عدم دریافت سیمرغ برای فیلم «قارچ سمی» اعتراضاتی را به همراه داشت.

هاشم‌پور در دهه هشتاد، با فیلم‌هایی مانند «استشهادی برای خدا» (۱۳۸۶) بار دیگر مورد توجه قرار گرفت و نامزد دریافت سیمرغ شد. او با کارنامه‌ای درخشان، همچنان یکی از نمادهای سینمای اکشن ایران به شمار می‌رود.

مهدی هاشمی

مهدی هاشمی بازیگر، کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس ایرانی، از جمله هنرمندانی است که در سه حوزه سینما، تئاتر و تلویزیون حضوری بسیار موفق داشته است. او برنده دو سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد جشنواره فیلم فجر برای فیلم‌های «دو فیلم با یک بلیط» (۱۳۶۹)، «آلزایمر» (۱۳۸۹) و «آقا یوسف» (۱۳۹۰) است (برای دو فیلم آخر یک سیمرغ دریافت کرد).

هاشمی سال ۱۳۵۲ در رشته هنرهای نمایشی از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد و فعالیت هنری خود را از سال ۱۳۴۸ با همکاری داریوش فرهنگ در تئاتر آغاز کرد. اولین بازی سینمایی‌اش در فیلم «زنده باد …» ساخته خسرو سینایی بود.

شهرت اصلی او با بازی در سریال تلویزیونی «سلطان و شبان» حاصل شد. این نقش باعث محبوبیت او شد و او را به یکی از چهره‌های شناخته‌شده در تلویزیون و سینما تبدیل کرد.

هاشمی در دهه هفتاد با بازی در فیلم‌های «همسر» و «معجزه خنده» مورد توجه قرار گرفت. پس از چند سال کم‌کاری، هاشمی با نقش‌آفرینی در مجموعه‌های تلویزیونی «هزاران چشم» و «روزگار قریب» به کارگردانی کیانوش عیاری بازگشت و پس از آن با بازی در فیلم‌های متعدد سینمایی توانایی‌هایش را دوباره اثبات کرد. هاشمی همچنین یکی از بهترین بازیگران تئاتر ایران هم هست و در کارهایی از بهرام بیضایی مثل «کارنامه بندار بیدخش» و فیلم «مرگ یزدگرد» هم به ایفای نقش پرداخته است.

امین تارخ

امین تارخ فعالیت هنری خود را پیش از انقلاب ۱۳۵۷ با تئاتر آغاز کرد.

نخستین حضور تلویزیونی او در مجموعه «شهر من، شیراز» (۱۳۵۴) بود و در سینما با فیلم «مرگ یزدگرد» (۱۳۶۰) ساخته بهرام بیضایی شناخته شد. از نقش‌های مهم او می‌توان به حسن جوری در مجموعه «سربداران» (۱۳۶۲) و ابن سینا در «بوعلی سینا» (۱۳۶۴) اشاره کرد. تارخ برای بازی در فیلم «ماه و خورشید» (۱۳۷۵) برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد شد.

از سایر کارهای شاخص او می‌توان به فیلم‌های «سرب» (۱۳۶۷)، «مادر» (۱۳۶۸)، «سارا» (۱۳۷۱) و سریال‌های «معصومیت ازدست‌رفته» (۱۳۸۲) و «اغما» (۱۳۸۶) اشاره کرد.

او که تحصیلاتش را در دانشکده هنرهای نمایشی آغاز و در رشته مدیریت فرهنگی تکمیل کرده بود، علاوه بر بازیگری، به عنوان داور جشنواره‌های سینمایی و عضو هیئت مدیره خانه سینما فعالیت داشت. همچنین در جشنواره‌های بین‌المللی مسکو، ژاپن و آلمان به عنوان مهمان حضور یافت. او سال ۱۳۷۶ به عنوان یکی از چهره‌های برجسته احیای تئاتر ایران شناخته شد و در سال ۱۳۷۸ لوح افتخار «هنرمند ملی» را دریافت کرد.

یکی از کارهای مهم او در سینمای ایران تأسیس نخستین مدرسه بازیگری ایران با نام کارگاه آزاد بازیگری در تهران بود که بسیاری از بازیگران مطرح از جمله مهتاب کرامتی، ترانه علیدوستی و شبنم مقدمی را تربیت کرد.

فردوس کاویانی

یک بازیگر نقش مکمل استثنایی دیگر که می‌توان گفت جزو بازیگرانی است که کمتر می‌توان بازی بد در کارنامه‌اش پیدا کرد. فردوس کاویانی، بازیگر برجسته سینما، تلویزیون و تئاتر ایران، دانش‌آموخته رشته بازیگری و کارگردانی از دانشگاه تهران بود و فعالیت هنری خود را از دهه ۱۳۴۰ در تئاتر آغاز کرد. نخستین حضور سینمایی او در فیلم «تجاوز» (۱۳۴۹) رقم خورد.

کاویانی در مجموعه‌های تلویزیونی «پشت کوه‌های بلند»، «تفنگ سرپر» و «همسران» درخشید. به طور ویژه در دهه هفتاد با نقش کمال در سریال «همسران» که منجر به شهرت عمومی‌ترش شد. سریال «آژانس دوستی» این شهرت را بیشتر کرد.

او همچنین برای بازی در فیلم‌های «در مسیر تندباد» (۱۳۶۷) و «جنگجوی پیروز» (۱۳۷۷) نامزد دریافت سیمرغ بلورین شد.

کاویانی در طول دوران حرفه‌ای خود در فیلم‌های مطرحی چون «اجاره‌نشین‌ها»، «بانو»، «میکس»، «نارنجی‌پوش» و «سگ‌کشی» نقش‌آفرینی کرد و در همه آن‌ها بازی‌هایی درخشان داشت. کاویانی در دهه ۱۳۹۰ کمتر پیشنهاد بازی دریافت می‌کرد و سرانجام در سال‌های پایانی عمرش به دلیل بیماری، از محافل هنری فاصله گرفت. آخرین حضور او در سینما، فیلم «ساکن خانه چوبی» (۱۳۹۱) و آخرین حضورش در صحنه نمایش «تانگوی تخم‌مرغ داغ» (۱۳۹۳) بود.

ابوالفضل پورعرب

اولین سوپراستار سینمای بعد از انقلاب ایران، نه به معنای ستارگی جمشید هاشم‌پور به عنوان قهرمان سینمای اکشن بلکه ستاره جوان اول عاشق، ابوالفضل پورعرب در ابتدای دهه هفتاد با فیلم «عروس» به شهرت رسید.

او که از کودکی به سینما علاقه داشت، کارش را با تئاتر آغاز کرد و در دهه شصت در سینما و تلویزیون دستیار کارگردان بود. بعد از «عروس» پورعرب به عنوان تنها جوان اول سینمای ایران در مجموعه‌ای از درام‌های عاشقانه و خانوادگی ایفای نقش کرد و عامل فروش فیلم‌ها و رونق سینمای ایران در دهه هفتاد بود. پورعرب با چهره جذاب، بازی احساسی و حضور پررنگ در فیلم‌های پرفروش، تبدیل به یکی از محبوب‌ترین بازیگران آن دوران شد.

او را بیشتر به عنوان یک بازیگر رمانتیک در فیلم‌های قهرمان‌محور می‌شناسند.

پورعرب لحن و بیان خوبی نداشت اما می‌توانست در نقش‌های عاشقانه و دراماتیک ارتباط خوبی با مخاطب برقرار کند چون در انتقال احساسات موفق بود. او مشخصاً بازیگر سینمای بدنه بود که به دلیل حضور در فیلم‌های پروفروش به چهره‌ای مردمی تبدیل شد. پورعرب به جز «عروس» در فیلم‌های مهم دیگری مثل «نرگس» رخشان بنی‌اعتماد، «مردی شبیه باران» که برایش سیمرغ بلورین دریافت کرد و «غریبانه» در کنار سوپراستار زن سینمای ایران هدیه تهرانی که محبوبیت او را در دهه هفتاد بیشتر کرد، حضور داشته است.

در اوایل دهه هشتاد، با تغییر فضای سینمای ایران و ورود چهره‌های جدید، حضور پورعرب کمتر شد. بیماری و مشکلات جسمانی هم باعث شد که مدتی از سینما دور شود. بازگشت او در سال‌های اخیر بیشتر در قالب نقش‌های مکمل و سریال‌های تلویزیونی بوده است.

فرهاد اصلانی

فرهاد اصلانی استاد بازی در نقش‌های متفاوت است.

او یکی از بازیگران توانمند، منعطف و قدرتمند سینمای ایران است که در طیف گسترده‌ای از نقش‌ها، از شخصیت‌های مثبت و همدلانه تا نقش‌های منفی و پیچیده، درخشیده است. او به‌واسطه بازی‌های پرقدرت و باورپذیرش، همیشه یکی از انتخاب‌های اصلی فیلمسازان برای نقش‌های سنگین و چالش‌برانگیز بوده است. اصلانی هم در نقش‌های جدی و درام و هم در شخصیت‌های طنز و خاکستری موفق بوده است.

صدای بم و رسای او در نقش‌آفرینی‌هایش به او قدرت خاصی می‌دهد. در هر نقشی که بازی می‌کند، از میمیک چهره گرفته تا زبان بدن، روی ریزترین جزئیاتش کار می‌کند. اصلانی در دهه نود به طور ویژه در فیلم‌های اجتماعی و رئالیستی که مسائل و معضلات جامعه را به تصویر کشیده‌اند، حضور پررنگی داشته و تقریباً در همه عملکرد فوق‌العاده‌ای داشته است.

از کارهای مهم و شاخص او می‌توان به «یه حبه قند» رضا میرکریمی اشاره کرد که قدرت بازیگری او در فضای خانوادگی و اجتماعی را به نمایش گذاشت. «زندگی خصوصی»، «من مادر هستم»، «قصه‌ها»، «دختر» و «متری شش و نیم» از دیگر کاری خوب این بازیگر است.

آتیلا پسیانی

آتیلا پسیانی بازیگر و کارگردان تئاتر با بیش از چهار دهه فعالیت، به یکی از پرکارترین بازیگران ایران تبدیل شد. او در بیش از چهل نمایش، حدود هشتاد فیلم و بیش از هفتاد مجموعه تلویزیونی حضور داشت.

پسیانی از خانواده‌ای هنری بود و از کودکی با دنیای نمایش آشنا شد. در دوران نوجوانی با تماشای نمایش پژوهشی «ژرف و سترگ و نو…» از آربی آوانسیان به بازیگری علاقه‌مند شد و در شانرده سالگی به کارگاه نمایش پیوست. بعد تحصیلاتش را در دانشکده هنرهای زیبا ادامه داد و در کلاس‌های استادانی مثل بهرام بیضایی، حمید سمندریان و شمیم بهار شرکت کرد.

پسیانی سبک بازیگری منعطفی داشت و با طیف وسیعی از کارگردانان همکاری کرد. پسیانی در سال ۱۳۴۸ نخستین تجربه سینمایی خود را با حضور کوتاه در یک تله‌فیلم آغاز کرد، اما فعالیت حرفه‌ای‌اش را از اوایل دهه ۱۳۶۰ شروع کرد. یکی از نقش‌های شاخصش را در فیلم «طلسم» (۱۳۶۵) ایفا کرد که مورد توجه منتقدان قرا گرفت.

پسیانی در کنار فعالیت‌های سینمایی، یکی از چهره‌های مهم تئاتر ایران شد و با تأسیس گروه نمایش بازی به یکی از جریان‌سازان تئاتر تجربی و مدرن ایران تبدیل شد.

او در چندین دوره جشنواره تئاتر فجر حضور داشت و در نمایش‌های متعددی به عنوان کارگردان و بازیگر نقش‌آفرینی کرد. پسیانی به واسطه سبک خاص بازیگری‌اش، انعطاف‌پذیری بالا و توانایی ایفای نقش‌های متنوع، به بازیگری تبدیل شد که هم در فیلم‌های جدی و هم در آثار طنز درخشید. او در بسیاری از آثارش در نقش‌های مکمل حضور یافت و به دلیل همکاری با طیف گسترده‌ای از سینماگران، بدون ملاحظات ایدئولوژیک، به عنوان بازیگری حرفه‌ای و تکنیکی مطرح شد.

حامد بهداد

بسیاری حامد بهداد را با بازیگرانی همچون بهروز وثوقی مقایسه کرده‌اند.

خودش، خودش را با مارلون براندو هم‌تراز می‌داند. شاید به خاطر بازی برونگرا و پرانرژی و عمدتاً عصبی‌ای که دارد که البته در سال‌های اخیر کنترل‌شده‌تر شده است. بهداد که با اولین فیلمش «آخر بازی» مورد توجه قرار گرفت، معمولاً نقش‌ شخصیت‌های پیچیده، سرکش و پرتنش را بازی می‌کند.

سبک بازی او ترکیبی از بازیگری غریزی و تکنیکی است. در بیشتر نقش‌هایش، حتی در سکوت، تنش درونی و هیجانات سرکوب‌شده را به‌خوبی منتقل می‌کند. او به بداهه‌پردازی علاقه دارد و گاهی دیالوگ‌ها و حرکاتش را در لحظه خلق می‌کند، که این باعث واقعی‌تر شدن نقش‌هایش می‌شود.

بیشتر کاراکترهایی را بازی کرده که با مشکلات درونی و اجتماعی درگیرند و نوعی خشم یا اضطراب درونی دارند. بهداد بازیگر کاریزماتیکی است و حتی در نقش‌های منفی، همیشه یک جذابیت خاص در بازی او وجود دارد که باعث می‌شود تماشاگران با شخصیت‌هایش همذات‌پنداری کنند. از فیلم‌های مهم او می‌توان به «روز سوم»، «جرم»، «سد معبر»، «قصر شیرین»، «بوتیک» و «آرایش غلیظ» اشاره کرد.

حامد بهداد خواننده خوبی هم هست و اگر پتانسیل سینمای ایران بیشتر بود می‌توانست گزینه خوبی برای فیلم‌های موزیکال باشد.

پارسا پیروزفر

پارسا پیروزفر به خاطر زیبایی بیش از اندازه که از نظر مسئولان وقت صدا و سینما برای مدیوم تلویزیون مناسب نبود، از مجموعه تلویزیون پربیننده و محبوب «در پناه تو» حذف شد. اگرچه بعد با یک سریال دیگر از حمید لبخنده «در قلب من» در نقش اول سریال به شهرت رسید اما در سینما از جمله بازیگرانی بود که با فیلم‌های مسعود کیمیایی شناخته شد. چهره زیبای پیروزفر و بازی پویا و حضور سرزنده‌اش در دو فیلم «ضیافت» و «مرسدس» اگرچه در هیچ‌یک از دو فیلم نقش اول را نداشت، اما خیلی زود به بازیگر نقش اول تبدیل شد.

او از جمله بازیگران کم‌حاشیه، حرفه‌ای و گزیده‌کار سینمای ایران است که به بازی‌های مینیمال، کنترل‌شده و عمیقش شناخته شده است. سبک بازی او بیشتر بر پایه ظرافت‌های احساسی و بیان غیرمستقیم احساسات است، به طوری که بدون نمایش اغراق‌شده، تأثیر عمیقی بر مخاطب می‌گذارد.

پیروزفر هم از دسته بازیگرانی است که با احساسات و بازی کنترل‌شده نقش‌اش را ایفا می‌کند. او هم در نقش‌های تاریخی، هم عاشقانه و هم درام‌های اجتماعی توانسته شخصیت‌های متفاوتی را به تصویر بکشد.

صدای آرام و تأثیرگذارش، همراه با توانایی انتقال احساسات از طریق چشم‌ها، از مهم‌ترین ویژگی‌های اوست. او برخلاف بسیاری از بازیگران مطرح، در انتخاب نقش‌ها وسواس زیادی دارد و ترجیح می‌دهد کمتر بازی کند اما در پروژه‌های باکیفیت حضور داشته باشد. زیاد دیگری سینمای تجاری نشد اگرچه در دهه هفتاد و هشتاد در چند فیلم نسبتاً عامه‌پسند حضور پیدا کرد اما به دلیل تسلطی که در تئاتر دارد، بازیگری‌اش حتی در فیلم‌های تجاری و قصه‌های عامه‌پسند در سطح دیگری قرار می‌گیرد.

در واقع، چیزی به فیلم اضافه می‌کند که مختص خود اوست.

به جز «مرسدس» و «ضیافت» پیروزفر یک همکاری موفق دیگر با کیمیایی در نقش یک معتاد داشت. اما بهترین نقش معتادش را در فیلم «مهمان مامان» مهرجویی از او شاهد بودیم که مورد توجه منتقدان قرار گرفت. «نقاب» یکی از بازی‌های متفاوت او در نقشی منفی بود که وجه دیگری از توانایی بازیگری‌اش را با آن به نمایش گذاشت.

پیروزفر علاوه بر بازیگری، کارگردان تئاتر، نویسنده و مترجم هم هست. او نمایش‌های زیادی را کارگردانی کرده و در بعضی از آن‌ها به‌تنهایی چندین نقش را اجرا کرده است. او هنرمندی چندبعدی است و در زمینه نقاشی و طراحی نیز فعالیت دارد.

پرویز پرستویی

پرویز پرستویی یا حاج کاظم سینمای ایران را به خاطر بازی‌های عمیق، احساسی و تأثیرگذارش دوست دارند.

او از معدود بازیگرانی است که توانسته هم در نقش‌های کاملاً دراماتیک و جدی بدرخشد و هم در آثار کمدی موفق باشد. پرستویی بیش از چهار دهه در سینما، تلویزیون و تئاتر ایران حضور فعال داشته و همیشه به‌عنوان بازیگری متعهد و کم‌حاشیه شناخته شده است. او استاد انتقال عواطف عمیق و انسانی از طریق نگاه، میمیک و لحن است.

حتی در سکوت، بازی او پر از حس و مفهوم است. هم در شخصیت‌های جدی و تراژیک (مثل «آژانس شیشه‌ای») و هم در کمدی‌های ماندگار (مثل «لیلی با من است») عملکرد خوبی از خود به نمایش گذاشته است. لحن و بیان قوی او باعث شده دیالوگ‌هایش تأثیرگذار و ماندگار شوند.

از مهم‌ترین کارهایش می‌توان به مجموعه فیلم‌هایش با حاتمی‌کیا و کمال تبریزی اشاره کرد. پرستویی کارش را از تئاتر شروع کرد و هنوز هم یکی از چهره‌های مهم این عرصه محسوب می‌شود. او به خاطر صدای خاص و تأثیرگذارش، در گویندگی و دکلمه‌های ادبی نیز فعال بوده است. پرستویی همیشه نسبت به مسائل اجتماعی و انسانی حساس بوده و در مواقع لازم، مواضع روشنی در مورد مشکلات جامعه گرفته است.

رضا کیانیان

رضا کیانیان معروف به آل پاچینوی سینمای ایران از جمله بازیگرانی است که جایی بین سینمای جدی و تجاری قرار گرفته البته بیشتر گرایش به سینمای هنری و روشنفکری دارد.

با این حال، در بعضی از بهترین فیلم‌های پرفروش مهم سینمای ایران حضور داشته است. او از جمله از بازیگران چندوجهی سینمای ایران است که علاوه بر بازیگری، در زمینه‌های نویسندگی، عکاسی و هنرهای تجسمی نیز فعالیت دارد. کیانیان با حضور در نقش‌های متفاوت و گاه غیرمنتظره توانست از کلیشه‌های مرسوم سینمای ایران فراتر برود.

از شخصیت‌های جدی و کاریزماتیک تا نقش‌های طنز و حتی منفی را در کارنامه‌اش دارد که نشان از ریسک‌پذیری او در انتخاب نقش دارد.

بازی نمایشی کیانیان به دلیل کنترلی که بر احساساتش دارد، به اغراق و تصنع نمی‌رسد. یکی از دلایل موفقیتش در ایفای نقش‌های متنوع، تسلطش بر زبان بدن و استفاده درست از صدا و لحن است. او معمولاً در فیلم‌هایی حضور دارد که ارزش سینمایی بالایی دارند و کمتر در پروژه‌های ضعیف دیده شده است.

از مهم‌ترین فیلم‌هایش می‎‌توان به «کیمیا»، «آژانس شیشه‌ای» که نقطه‌عطفی در کارنامه بازیگری‌اش بود، «روبان قرمز»، «خانه‌ای روی آب»، «یک تکه نان» و «ماهی‌ها عاشق می‌شوند» اشاره کرد. کیانیان علاوه بر بازیگری نگارش چند کتاب درباره سینما بر اساس تجربه‌های شخصی و برگزاری نمایشگاه عکاسی را در کارنامه‌اش دارد. کیانیان یکی از چهره‌های فرهنگی و اجتماعی تأثیرگذار است که در مسائل مختلف اجتماعی و محیط‌زیستی موضع‌گیری کرده است.

فریبرز عرب‌نیا

فریبرز عرب‌نیا اولین بازیگر جوانی بود که مسعود کیمیایی بعد از انقلاب به سینمای ایران معرفی کرد.

«ضیافت» قرار بود فیلم هفت جوان باشد اما در واقع فیلم عرب‌نیا شد و او را یک‌شبه به ستاره تبدیل کرد. همکاری بعدی عرب‌نیا با کیمیایی در «سلطان» نشان داد که او هم بازیگر خوبی است هم برای سینمای کیمیایی گزینه خوبی است. بازی در فیلم «شوکران» بهروز افخمی که در آن شخصیتی خاکستری دارد، وجه دیگری از توانایی او در بازیگری را به نمایش گذاشت.

عرب‌نیا با بازی در نقش‌های کاریزماتیک، قوی و درون‌گرا شهرت دارد، به دقت روی نقش‌هایش کار می‌کند و سبک بازیگری‌اش تلفیقی از تکنیک و کنترل احساسات است. او با بازی در سکوت و با نگاه بانفوذ توانست به بازیگر مناسب نقش‌های بزرگی مثل مختار ثقفی در مجموعه «مختارنامه» که بخش زیادی از سال‌های بازیگری‌اش را به خود اختصاص داد، و همین‌طور نقش مصطفی چمران در فیلم «چ» حاتمی‌کیا تبدیل کند.

او اغلب نقش‌هایی را بازی می‌کند که شخصیت‌هایی مقتدر اما درونگرا هستند، و احساساتشان را با کمترین حرکات به نمایش می‌گذارند. گفته می‌شود که برای آماده شدن در نقش‌هایش، تحقیقات زیادی انجام می‌دهد و روی جزئیات وسواس دارد.

معمولاً شخصیت‌هایی را بازی می‌کند که اقتدار، هوش و گاهی پیچیدگی‌های اخلاقی دارند. یکی از ویژگی‌های خاص او صدای قوی و شمرده صحبت کردنش است که به نقش‌هایش اعتبار بیشتری می‌دهد. عرب‌نیا همیشه به سینمای جدی و نقش‌های عمیق علاقه داشته و کمتر سراغ نقش‌های تجاری رفته است.

اگرچه چند فیلم عامه‌پسند ناموفق در کارنامه‌اش دارد. بازیگر بی‌حاشیه‌ای است و بیشتر روی کارش تمرکز داشته است. البته مدتی است از ایران مهاجرت کرده و دیگر فعالیتی به عنوان بازیگر ندارد.

حمید فرخ‌نژاد

«عروس آتش» خسرو سینایی بود که حمید فرخ‌نژاد را به عنوانی بازیگری قدرتمند و آتیه‌دار به سینمای ایران معرفی کرد.

«عروس آتش» فیلم خوب و مهمی بود اما این حمید فرخ‌نژاد بود که با بازی خوبش در نقش یک مرد عشیره دگم توانست از فیلم فراتر برود و با همان فیلم اول جایگاه خودش را در سینما ثابت کرد. این اتفاق خیلی زود فرخ‌نژاد را به گزینه خوبی برای نقش‌های اول تبدیل کرد، با اینکه لهجه جنوبی‌اش را تقریباً همه‌جا با خود برد. از جمله موفق‌ترین کارهای او همکاری با ابراهیم حاتمی‌کیا در دو فیلم «به رنگ ارغوان» و «ارتفاع پست» بود.

همکاری با اصغر فرهادی در فیلم «چهارشنبه‌سوری» هم نقطه‌عطفی در کارنامه بازیگری فرخ‌نژاد بود. او در سال‌های آخر حضورش در سینمای ایران همچون بسیاری از بازیگران با حضور در سینمای کمدی دچار افول شده بود.

علی مصفا

سینمای روشنفکری ایران با علی مصفا معنا پیدا می‌کند. او با جنس بازی درونگرا و زیرپوستی خود که به‌تدریج با آن خو پیدا کرد، توانست در واقع به تنها گزینه بازیگران مرد سینمای دارای تفکر و تأمل‌برانگیز ایران تبدیل شود.

کمتر بازیگر مردی در سینمای ایران این قابلیت را دارد. فقط خسرو شکیبایی بود که می‌توانست هم در سینمای تجاری حضور پیدا کند و هم در سینمای روشنفکری و با چارچوب هر دو تطبیق داشته باشد. مصفا در همان ابتدای مسیر با فیلم‌های مثل «امید» و «همه دختران من» متوجه شد گزینه مناسبی برای سینمای ملودرام و نقش‌های احساسی‌اش نیست.

اگر هم قرار است نقش عاشق را بازی کند، یا در فیلمی از مهرجویی می‌تواند باشد یا خودش و هم‌کیشانش که همه وامدار سینمای مهرجویی هستند. در واقع، مصفا همچون بسیاری از بازیگران این فهرست کارنامه بازیگری‌اش را مدیون داریوش مهرجویی است. او به طور ویژه با فیلم «پری» و «لیلا» مهرجویی در سینمای ایران مورد توجه قرار گرفت و کم‌کم پرسونای آرام و خونسردش شکل گرفت.

مصفا هم با شخصیت بی‌حاشیه و محترمش یکی از بازیگران محبوب سینمای ایران است. شاید در کارنامه‌اش نتوان تنوع نقش پیدا کرد اما در پرسونایی که از خود ساخته، موفق است.

محمدرضا فروتن

یکی دیگر از کشفیات مسعود کیمیایی در سینما که البته پیش از آن در تلویزیون با سریال «سرنخ» کیومرث پوراحمد مورد توجه قرار گرفته و حتی در سینما هم چند تجربه ناموفق داشت. اما «مرسدس» کیمیایی بود که در واقع او را به شهرتی یک‌شبه رساند.

چهره و اندام او، نگاه و بازی احساسی و صدای گیرای فروتن از جمله ویژگی‌هایی بود که باعث شد فروتن مورد توجه مخاطبان و منتقدان قرار بگیرد. بنابراین، خیلی سریع در نیمه دوم دهه هفتاد به گزینه اصلی نقش‌های اول و ستاره سینما تبدیل شد. فروتن در بعضی از بهترین فیلم‌های این دهه از جمله «قرمز» فریدون جیرانی و «دو زن» تهمینه میلانی حضور پیدا کرد که برایش سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر را هم به همراه داشت.

سیر موفقیت‌های او در دهه هشتاد هم ادامه داشت و در «زیر پوست شهر» رخشان بنی‌اعتماد و فیلم شخصی کیومرث پوراحمد «شب یلدا» به اوج خود رسید. فروتن بعد از این فیلم وارد دوران افول خود شد اما در بعضی حضورهایش توانست بازی خوبی از خود به نمایش بگذارد. مثل بازی‌اش در فیلم «محاکمه در خیابان» کیمیایی.

اما در موج اول ستاره‌های پس از انقلاب یکی از تأثیرگذارترین و بهترین بازیگران سینمای ایران است.

شهاب حسینی

تنها بازیگر مرد ایرانی برنده جایزه بهترین بازیگر جشنواره کن، نزدیک به دو دهه است که دیگر تبدیل به سوپراستار سینمای ایران شده است. شهاب حسینی که کارش را با مجری‌گری و بازیگری در تلویزیون آغاز کرد، به خاطر چهره جذاب و بازی احساسی‌اش خیلی زود در تلویزیون مورد توجه قرار گرفت و بعد از یک دوره حضور در نقش‌های فرعی و کوتاه که تقریباً در همه‌شان به چشم آمد، موفق شد به جایگاه نقش اول برسد. نقش کوتاه و تقریباً بی دیالوگ او در فیلم «واکنش پنجم» تهمینه میلانی در کنار شخصیت مستبد جمشید هاشم‌پور (در یکی از بهترین بازی‌هایش) توجه منتقدان را به خود جلب کرد.

بازی در سکوت و با نگاه حسینی در این فیلم خیلی بیشتر از خود فیلم مورد توجه قرار گرفت. فیلم «سوپر استار» تهمینه میلانی و «حوض نقاشی» مازیار میری هم از فیلم‌هایی بود که حسینی برای بازی در نقش اول با تحسین منتقدان و استقبال مخاطبان مواجه شد. اما همکاری با اصغر فرهادی بازیگری او را وارد سطح دیگری کرد و او را به بازیگر قوی‌تری تبدیل کرد.

رضا عطاران

از میان تمام بازیگران مجموعه‌های تلویزیونی کمدی دهه هفتاد تنها رضا عطاران بود که توانست در سینما هم به بازیگری موفق و مؤثر در فروش فیلم‌ها تبدیل شود.

البته او این امتیاز و محبوبیت را به لطف موفقیت‌هایش در تلویزیون به طور ویژه با سریال‌هایی که خودش کارگردانی و گاه در آن‌ها نقش‌آفرینی کرد، به دست آورد. در دهه هشتاد بود که عطاران با بازی در نقش‌های کمدی عمدتاً فرعی در سینما مخاطب پیدا کرد و بعد به گزینه خوبی برای تضمین گیشه تبدیل شد. ظرف مدت زمانی کوتاه به نقش اول فیلم‌های ژانر کمدی رسید و این روند هنوز هم ادامه دارد.

البته عطاران به نقش‌های کمدی محدود نماند و در نقش‌های جدی هم توانایی خودش را ثابت کرد. سیمرغ بلورینش را برای بازی در نقش یک اعدامی در فیلم «دهلیز» به دست آورد. بلاهت و در عین حال صداقتی در چهره و بازی رضا عطاران وجود دارد که به ویژه در نقش‌های کمدی به کارش می‌آید.

شخصیت بی‌حاشیه و پرسونای مردمی عطاران او را به بازیگری محبوب میان مخاطبان سینما و تلویزیون تبدیل کرده است.

حضور افتخاری:

• مهدی فتحی
• رضا بابک
• عنایت بخشی
• سیاوش تهمورث
• بیژن امکانیان
• مرتضی ضرابی
• منوچهر حامدی
• رضا رویگری
• مهدی فتحی
• فتحعلی اویسی
• سیروس ابراهیم‌زاده
• عزت‌الله مهرآوران
• حمید جبلی
• امین حیایی
• نوید محمدزاده

منبع: دیجی‌کالا مگ

/*/

/*//*//*/ . .

---

بازنشر از : digimag